ارگ بم، این شاهکار باستانی و بزرگ‌ترین بنای خشتی جهان، بیش از دو هزار سال است که در دل کویر ایران ایستاده و به عنوان یکی از نمادهای تاریخ و فرهنگ ایرانی شناخته می‌شود. این ارگ که به‌طور متناوب در طول تاریخ ساخته و گسترش یافته است، در دوره‌های مختلف هخامنشی، اشکانی، ساسانی و اسلامی شاهد تغییرات و تحولات بسیاری بوده است. ارگ بم به دلیل زلزله عظیم سال ۱۳۸۲ و تلاش‌های بی‌وقفه کارشناسان ایرانی و جهانی، به‌طور اضطراری در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.

در این میان، نقش کارشناسان و مقامات فرهنگی جهانی مانند فرانچسکو باندارین رئیس کمیته میراث جهانی، و کوچیرو ماتسور رئیس یونسکو، که به کمک کارشناسان ایرانی برای ثبت این اثر اقدام کردند، بی‌نظیر بود. همزمان با این تلاش‌ها، ارگ بم به فهرست میراث جهانی در خطر نیز اضافه شد.

شهر بم، مرکز تمدن ایران

شهر بم که در ۱۹۳ کیلومتری جنوب شرقی کرمان واقع شده، یکی از قدیمی‌ترین مراکز شهرنشینی ایران است. این شهر که به‌واسطه موقعیت استراتژیک خود در مسیر راه ابریشم و راه ادویه، نقش مهمی در تجارت شرق و غرب داشته، آثار و شواهد زیادی از تمدن‌های باستانی در دل خود جای داده است. زندگی در بم به شش هزار سال پیش برمی‌گردد و تا به امروز این منطقه، شاهد توسعه و رونق در دوره‌های مختلف تاریخ بوده است.

ارگ بم: تاریخچه‌ای پر از ابهام و جستجو

ارگ بم

در خصوص تاریخ دقیق ارگ بم، نظرات مختلفی وجود دارد. برخی آن را به دوره هخامنشی نسبت می‌دهند، در حالی که دیگران آن را به دوره اشکانیان و حتی تیموریان می‌سپارند. اما بر اساس اسناد تاریخی، ارگ بم قدمتی بالغ بر دو هزار سال دارد. دیوارها و ساختارهای مختلف ارگ، نشان‌دهنده روند ساخت و سازهای مداوم در دوران‌های مختلف تاریخ است. معماری خاص ارگ بم که از دوره ساسانی تا دوره صفوی تاثیرات خود را به نمایش می‌گذارد، به‌ویژه در طاق ورودی و ایوان‌های آن مشهود است.

ارگ بم در دوران اسلامی

پس از ورود اسلام به ایران، ارگ بم همچنان یکی از مهم‌ترین قلعه‌ها و پناهگاه‌ها بود. در دوران‌های مختلف اسلامی، ارگ بم شاهد ساخت مساجد و حسینیه‌هایی بود که به‌عنوان مکان‌های عبادت و تجمع مردم به‌کار می‌رفت. این دوره تاریخی با توجه به استفاده از ارگ به‌عنوان پناهگاه، همزمان با تحولات سیاسی مختلف در تاریخ ایران بوده است.

معماری ارگ بم: ترکیبی از هنر و تدبیر

مجموعه ارگ بم، با وسعتی در حدود ۲۰ هکتار، شامل بخش‌های مختلفی مانند قلعه، بازار، حمام، مسجد جامع و عمارت حاکم‌نشین است. ویژگی خاص ارگ بم، برج‌ها و خندق‌های دفاعی آن است که برای مقابله با دشمنان طراحی شده بودند. ارگ بم تنها یک ورودی اصلی دارد و طاق ورودی آن که مشابه قوس‌های دوره ساسانی است، به‌عنوان نمادی از معماری ایرانی در این بنا به‌شمار می‌رود.

عجایب ارگ بم

از دیگر ویژگی‌های برجسته ارگ بم، سیستم آبرسانی آن است که از دو رشته قنات و لوله‌های سفالی برای تأمین آب استفاده می‌کرد. این ویژگی‌ها همراه با بادگیرهای منحصر به‌فرد آن که به‌عنوان کولرهای طبیعی عمل می‌کردند، توانسته‌اند در دل کویر، محیطی مناسب برای زندگی فراهم کنند. وجود خندق‌ها و برج‌های دیدبانی نیز بر توان دفاعی ارگ افزوده است.

بخش‌های مختلف ارگ بم

ارگ بم از دو بخش اصلی علیا و سفلا تشکیل شده است. بخش علیا به‌عنوان محل اقامت حاکم و امور حکومتی و بخش سفلا که بیشتر شامل مناطق مسکونی و عمومی بوده، نشان از تقسیم‌بندی اجتماعی در این قلعه دارد. همچنین، در بخش سفلا، مساجد، حمام‌ها و زورخانه‌ها وجود داشته‌اند که به‌عنوان مراکز فرهنگی و اجتماعی اهمیت داشته‌اند.