در شمال غربی شهرستان بجستان و تنها چهار کیلومتر دورتر از روستاهای منصوری و زبیس‌آباد، پهنه‌ای گسترده و خیره‌کننده از نمک و سکوت، چشمان هر بیننده‌ای را مسحور خود می‌کند. اینجا کویر بجستان یا کویر سعدالدین است؛ یکی از بکرترین و منحصر به‌فردترین جلوه‌های طبیعی در استان خراسان رضوی. این دشت آرام و بی‌انتها، با مساحت تقریبی ۸۰۰۰ هکتار و ارتفاع ۸۰۳ متر از سطح دریا، به یادگار دوران سوم و چهارم زمین‌شناسی است؛ دورانی که تحولات بزرگ زمین، شکوهی بی‌پایان را به این منطقه بخشیدند.

طبیعت کویری؛ آرام اما پر رمز و راز

کویر بجستان با زمینی هموار و بدون پستی و بلندی محسوس، در اقلیمی گرم و خشک شکل گرفته است. در این زیستگاه کویری، تابستان‌های داغ و طولانی و زمستان‌هایی با حدود ۹۵ روز یخبندان، شرایطی خاص برای طبیعت منطقه پدید آورده‌اند.

در دل این نمکزار خالص، گیاهان جایی برای رشد ندارند، اما در حاشیه‌های آن، گونه‌های شورپسند مانند سالسولا، سالیکورنیا، آتریپلکس، گز و دیگر گیاهان بیابانی رشد می‌کنند. همین پوشش گیاهی محدود، مأمن گونه‌های خاصی از پرندگان بومی و مهاجر شده است.

بلورهای نمک؛ زیبایی در دل سکوت

از شگفت‌انگیزترین ویژگی‌های کویر سعدالدین، بلورهای در حال شکل‌گیری نمک هستند که با ساختاری شگفت‌انگیز، سطح کویر را همچون آینه‌ای از الماس می‌پوشانند. چاله‌های نمکی، حوضچه‌های آبیِ تبخیری، و چندضلعی‌های طبیعی که سطح کویر را پوشانده‌اند، این منطقه را به یک پدیده‌ی نادر در سطح کشور تبدیل کرده‌اند. ثبت این منطقه در فهرست آثار طبیعی ملی در ۸ دی ۱۳۹۰، مهر تأییدی بر ارزش محیط‌زیستی و زمین‌شناسی آن است.

نمایش فصل‌ها بر بوم نمک

در فصل زمستان و بهار، سطح کویر پوشیده از آب است و در تابستان، بویژه در تیر و مرداد، این پهنه به قشری ضخیم و خیره‌کننده از نمک سفید تبدیل می‌شود. درخشندگی نمک در این ایام به حدی است که بدون عینک آفتابی (ترجیحاً عینک برف)، امکان نگاه مستقیم برای بیش از چند ثانیه وجود ندارد. اما با فرا رسیدن آذرماه و نشست غبار روی نمک، رنگ سفید به آرامی جای خود را به قهوه‌ای روشن می‌دهد.

ضخامت این قشر نمکی از ۱ تا ۱۰ سانتی‌متر متغیر است و زیر آن گل خیس و چسبناکی وجود دارد که ترکیبی از ماسه، نمک و خاک است؛ خاکی که در نگاه اول حاصل‌خیز به‌نظر می‌رسد اما در واقع مانع هر نوع رشد گیاه است.

عبور از کویر؛ فقط برای ماجراجویان

در زمان خشکی کامل (اواخر تابستان تا پاییز)، می‌توان با احتیاط وارد نمکزار شد، اما در فصول دیگر، به‌خصوص زمستان و بهار، امکان ورود حتی با خودرو نیز وجود ندارد. در اوج خشکی، چندضلعی‌های نمکی با قطر ۱ تا ۳ متر ظاهر می‌شوند که به‌وسیله دیواره‌هایی چند سانتی‌متری از هم جدا شده‌اند. تجمع این چندضلعی‌های کوچک، ساختارهای بزرگتری با قطر تا ۱۰۰ متر ایجاد می‌کنند.

در مناطق مرکزی‌تر که به «کویر سیاه» معروف است، ارتفاع این دیواره‌ها به یک متر می‌رسد و تراکم آن‌ها به حدی است که عبور خودرو، موتور و حتی حیوانات نیز ممکن نیست؛ تنها راه، پیاده‌روی بر بستر داغ و نمکین کویر است.

جالب است بدانید که در تصاویر ماهواره‌ای، این نواحی تیره به وضوح قابل مشاهده‌اند. علت تیرگی، انباشت مواد کف‌آلود خشک‌شده‌ای‌ست که با نمک ترکیب شده و لایه‌ای چرب و خاکستری رنگ را بین قشر نمک و گل زیرین تشکیل می‌دهند. این لایه، در زبان محلی «چربه کویر» نام دارد.