در دل شهر تاریخی زواره، در کوچه‌ای به نام پامنار، بنایی باشکوه و مملو از اصالت خودنمایی می‌کند؛ مسجد جامع زواره، نخستین مسجد چهار ایوانی ایران و یکی از ارزشمندترین آثار دوره‌ی سلجوقی که همچنان باصلابت، روایت‌گر تاریخ و هنر ایرانی-اسلامی است.
این مسجد در ۱۵ کیلومتری شمال خاوری اردستان قرار دارد و با قدمتی نزدیک به هزار سال، چون نگینی در میان بافت سنتی شهر می‌درخشد. آنچه مسجد جامع زواره را از دیگر مساجد تاریخی متمایز می‌کند، نه‌فقط معماری منحصر‌به‌فردش، بلکه داستان‌های پنهان در کتیبه‌ها، گچ‌بری‌ها و خشت‌خشت دیوارهایش است.
نگاهی به تاریخچه‌ی مسجد جامع زواره
ساخت این مسجد در سال ۵۳۰ هجری قمری، در دوران پرشکوه سلجوقیان به پایان رسید. بر اساس شواهد تاریخی، محراب مسجد که از زیباترین بخش‌های آن است، در سال ۵۵۱ هجری قمری ساخته شده و تزئین شده است. با وجود اینکه برخی منابع، نام «مجیرالدوله آل بویه» یا «عمر بن عبدالعزیز آل ابی‌دُلف» را به عنوان بانیان اولیه این مسجد در قرن سوم هجری ذکر کرده‌اند، اما شواهد کتیبه‌ای و شباهت بسیار زیاد مسجد با مسجد جامع اردستان، ساخت آن را به شخصی به نام ابوطاهر بنغالی نسبت می‌دهند.
جالب است بدانید برخی پژوهشگران اعتقاد دارند که این بنا در ابتدا سه ایوانی بوده و بعدها ایوان چهارم به آن اضافه شده است. با این حال، این مسجد هنوز به عنوان اولین نمونه‌ی کامل از معماری چهار ایوانی در تاریخ مساجد اسلامی شناخته می‌شود.
معماری شگفت‌انگیز مسجد
مسجد جامع زواره با مساحتی حدود ۱۲۰۰ مترمربع، به سبک چهار ایوانی و با نقشه‌ای مستطیل‌شکل طراحی شده است. این مسجد از بخش‌هایی چون ایوان‌های چهارگانه، صحن مرکزی، گنبدخانه، شبستان، رواق‌ها، محراب‌های تماشایی و دو سردر ورودی مزین به آجرکاری‌های هنرمندانه تشکیل شده است.
صحن مسجد به ابعاد ۱۸ در ۱۶.۵ متر، در چهار طرف خود ایوان‌هایی دارد که سقف طاق‌دار و نمای آجری آن، روح تاریخ را در جان بازدیدکننده زنده می‌کند. بر بالای نمای صحن، کتیبه‌ای با خط کوفی و آجر تراش دیده می‌شود که تاریخ ساخت مسجد در آن ذکر شده، گرچه بخش زیادی از این کتیبه در گذر زمان از بین رفته است.
کتیبه‌ها و محراب باشکوه
کتیبه‌ی اصلی مسجد به خط کوفی ساده در بالای نمای رو به صحن قرار دارد. آیه‌هایی از سوره توبه و سوره آل عمران در آن به چشم می‌خورند. در بخش گردن گنبد شبستان محراب نیز کتیبه‌ای گچی وجود دارد که با نقوش اسلیمی زیبا تزئین شده است. اگرچه بسیاری از تزئینات و نوشته‌های آن آسیب دیده‌اند، اما آیات قرآنی و نام‌هایی چون «احمد» هنوز قابل تشخیص‌اند.
محراب مسجد جامع زواره یکی از سالم‌ترین بخش‌های باقی‌مانده‌ی آن است. این محراب نه تنها جلوه‌ای بی‌نظیر از هنر گچ‌بری و کتیبه‌نویسی اسلامی را به نمایش می‌گذارد، بلکه با خطوط کوفی و نسخ، آیات متعددی از قرآن را در دل خود جای داده است؛ آیات ۱۸ از سوره توبه و ۱۸۷ و ۱۸۸ از سوره آل‌عمران از جمله این آیات هستند.
نکاتی برای بازدید
بازدید از مسجد جامع زواره در ساعات غیر از اوقات شرعی امکان‌پذیر است. نمازهای جماعت در این مسجد برگزار می‌شوند، بنابراین احترام به فضای مذهبی و رعایت سکوت در هنگام حضور در آن ضروری است.
محله پامنار، جایی که مسجد در آن قرار دارد، از مناطق پرتردد شهر زواره محسوب می‌شود و با کمبود فضای پارک روبه‌روست؛ پس بهتر است برنامه‌ریزی لازم برای پارک خودرو از پیش انجام شود. لازم به ذکر است که بازدید از مسجد رایگان بوده و برای عموم آزاد است.
چگونه به مسجد جامع زواره برسیم؟
آدرس دقیق: استان اصفهان، شهر زواره، کوچه پامنار (مسجد جامع)
برای دسترسی، کافی‌ست از میدان طالقانی در مرکز شهر زواره به‌سمت شمال‌شرقی بروید. وارد خیابان امام خمینی شوید و پس از رسیدن به میدان، به سمت راست پیچیده و وارد خیابان منتظری شوید. از طریق خیابان فرعی محمود مختاریان می‌توانید به کوچه پامنار و در نهایت، به مسجد جامع دسترسی پیدا کنید.
سخن پایانی
مسجد جامع زواره نه‌تنها نخستین مسجد چهار ایوانی ایران، بلکه یکی از گوهرهای بی‌مانند معماری اسلامی و نمادی از شکوه دوران سلجوقی است. اگر به تاریخ، هنر و معماری علاقه‌مندید یا به‌دنبال تجربه‌ای متفاوت در سفر به اصفهان هستید، بازدید از این بنای تاریخی را از دست ندهید.
0 نظر