شهر زیرزمینی تهیق خمین، پناهگاه تاریخی

شهر زیرزمینی تهیق خمین؛ پناهگاه تاریخی دوران ایلخانیان

شهر زیرزمینی تهیق که به‌عنوان پناهگاه زیرزمینی روستای تهیق نیز شناخته می‌شود، یکی از آثار تاریخی ارزشمند شهرستان خمین در استان مرکزی است. این اثر با شماره ثبت ۱۸۰۱۵ در تاریخ ۲۰ اسفند ۱۳۸۵ به فهرست آثار ملی ایران افزوده شد. شهر زیرزمینی تهیق در بخش کمره، دهستان خرمدشت و روستای تهیق واقع شده است و کاربری آن به دو منظور اصلی بوده است: یکی به‌عنوان محل زندگی فصلی و دیگری به‌عنوان پناهگاه در زمان حمله دشمنان.

معماری و ساختار شهر زیرزمینی تهیق

در ساخت این دستکند، معماری به‌طور هوشمندانه‌ای از فرم طبیعی زمین تبعیت کرده است. این سبک ساخت در بستر زمین‌های کنگلومرایی یا اصطلاحاً «سر» انجام شده است. این متد، سبب شده تا بنا با استحکام و دوام لازم برای سال‌ها استفاده ساخته شود. تاکنون از این مجموعه تاریخی یک سالن، ۱۰ اتاق، چهار انبارک و چندین اشیاء تاریخی کشف شده است که ارتفاع اتاق‌ها بین ۸۰ سانتی‌متر تا ۱.۶ متر متفاوت است.

ورود به شهر زیرزمینی تهیق

در مسیر دهستان خرمدشت، پس از ورود به جاده‌ای فرعی، گنبد امامزاده زینب خاتون قابل مشاهده است. در محوطه امامزاده دریچه‌ای کوچک قرار دارد که پس از عبور از آن، وارد راهرویی پهن و تاریک می‌شوید. با ادامه حرکت، سالن بزرگی نمایان می‌شود که اطراف آن اتاق‌هایی با سقف کوتاه دیده می‌شود. پس از عبور از این اتاق‌ها، راهرویی باریک و پیچ‌در‌پیچ با چاه‌هایی در اطرافش به چشم می‌خورد که به فضای مسکونی و انبارک‌ها مرتبط است.

کشفیات و تاریخچه اشیاء

اشیای کشف شده شامل سفالینه‌ها، ظروف فلزی، سکه و نوشته‌های قرآنی است که قدمت آن‌ها به سده‌های ششم و هفتم هجری قمری بازمی‌گردد. این یافته‌ها نشان می‌دهد که شهر زیرزمینی تهیق در دوره سلجوقی و دوره گذار خوارزمشاهی به ایلخانی مورد استفاده بوده است. فضای کاوش شده این اثر در حدود دو هکتار گسترده است و شامل تالارها، راهروها، اتاق‌ها و چاه‌های آب است.

امکانات و جزئیات داخلی

اتاق‌ها با اندازه‌های متنوع، هرکدام کاربری خاص خود را داشتند. به‌عنوان مثال، در اتاق شماره یک چاهی به عمق پنج متر قرار دارد که اسکلت دو نفر به همراه چند ظرف فلزی و سفالینه‌های مختلف در آن یافت شده است. بزرگ‌ترین اتاق (اتاق شماره دو) به ابعاد ۲ در ۱۳ متر، شامل سکویی با پله بوده که محل برگزاری اجتماعات و فضای عمومی بوده است. در کف اتاق‌ها از حصیر و زیراندازهای متنوع استفاده شده و درهای چوبی با پاشنه‌های چرخان، ساختار فنی منحصر به فردی دارند.

اهمیت و حفاظت

این دستکندها که در سال ۱۳۸۴ پس از گزارش‌های مردمی کشف شده‌اند، نشان از سکونت و زندگی جمعی در این مناطق دارند. هوای مناسب این فضاها از طریق هواکش‌های تعبیه شده در سطح زمین تأمین می‌شد و آب مورد نیاز ساکنین از طریق چاه‌های زیرزمینی تأمین شده است. ثبت ملی این اثر در سال ۱۳۸۵ گواه اهمیت تاریخی و فرهنگی آن است.