قلعه والی ایلام؛ میراث قاجاریه در قلب شهر ایلام
در دل شهر ایلام، جایی در بخش شمالی خیابان پاسداران، بنایی با شکوه و صلابت از دل تاریخ سر برآورده است. قلعه والی ایلام، اثری ماندگار از دوران قاجار، نه‌تنها نمادی از تاریخ سیاسی و معماری این منطقه است، بلکه امروز به موزه‌ای مردم‌شناسی بدل شده که روح فرهنگ و سنت‌های مردم ایلام را در دل خود زنده نگه داشته است.
این قلعه در سال ۱۳۲۵ هجری قمری به دستور غلامرضاخان والی فیلی، در منطقه‌ای به نام حسین‌آباد فیلی ساخته شد؛ جایی که روزگاری به “ده بالا” شهرت داشت. قلعه، سکونتگاه تابستانی والی بود و بر روی تپه‌ای با ارتفاع ۳.۵ تا ۴ متر از سطح اطراف، بنا شده است. در کتیبه‌ای تاریخی در تخت خان (۱۵ کیلومتری شمال شرقی صالح‌آباد)، نام معمار این بنا، حاج درویش علی کرمانشاهی، و حجّار آن، رضاقلی، به یادگار مانده است.
معماری قلعه والی؛ شکوه در جزئیات
با زیربنایی حدود ۱۵۰۰ متر مربع، قلعه دارای حیاط مرکزی ۷۰۰ متری است که سه سمت آن را عمارت‌هایی محصور کرده‌اند. آب مورد نیاز قلعه، از چشمه «بی‌بی» و از طریق تنبوشه‌ها به محوطه مرکزی می‌رسیده است. مصالح اصلی ساختمان شامل آجر و سنگ است، و نمای جنوبی آن با شکلی ذوزنقه‌ای جلوه‌ای خاص به بنا داده است.
فضای داخلی قلعه دارای ۵ اتاق کوچک، ۲۰ اتاق بزرگ، ۴ ایوان و ۲ تراس است که بیشترشان به‌صورت تودرتو ساخته شده‌اند. بخش شاه‌نشین قلعه در ضلع شمالی، بزرگ‌ترین اتاق آن است که در میان خود، حوضی زیبا دارد. این حوض ابتدا با سنگ مرمر و بعدها با کاشی‌های رنگارنگ تزیین شد. راه‌پله‌هایی با زاویه ۹۰ درجه، امکان دسترسی به پشت‌بام را فراهم می‌کنند.
امروزه این قلعه در میان کوچه‌ها و ساختمان‌های شهر مدرن ایلام محاصره شده، اما هنوز هم ابهت و اصالت تاریخی‌اش را حفظ کرده است.
قلعه‌ای با شماره ملی
این بنای باارزش، در تاریخ ۱۹ خرداد ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۷۹۸، به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران در فهرست میراث فرهنگی قرار گرفت. قلعه والی، سندی زنده از شکوه قاجار در ایلام است که هنوز هم چشم هر رهگذری را خیره می‌کند.
موزه مردم‌شناسی ایلام؛ زنده‌نگه‌داشتن فرهنگ بومی
در دوران جنگ تحمیلی، قلعه تا حدود ۵۰ درصد تخریب شد. اما با تلاش سازمان میراث فرهنگی، در سال ۱۳۶۷ بازسازی آن به پایان رسید و در سال ۱۳۸۵، به موزه مردم‌شناسی ایلام تبدیل شد. امروز، بازدیدکنندگان می‌توانند از نزدیک با فرهنگ، آیین‌ها، پوشش‌ها و سبک زندگی اقوام مختلف استان آشنا شوند.
مجسمه‌هایی از شخصیت‌های محلی و وسایل زندگی سنتی، فضای قلعه را به یک تجربه عینی و ملموس از گذشته بدل کرده است. در ایام نوروز نیز موسیقی کردی و نمایشگاه‌های صنایع‌دستی، جان تازه‌ای به حیاط قلعه می‌بخشند.
نحوه دسترسی به قلعه والی ایلام
برای بازدید از قلعه، کافی‌ست خود را به شمال خیابان پاسداران ایلام برسانید. موقعیت مکانی قلعه در بافت شهری، دسترسی آسانی برای گردشگران و علاقه‌مندان به تاریخ فراهم کرده است.
۰ نظر