شکوه عمارت خورشید کلات | میراث افشاریه در خراسان رضوی
در دل کوه‌های هزارمسجد، جایی در شمال شرقی مشهد، عمارتی باشکوه از دل تاریخ سر برآورده که امروز به‌عنوان نماد قدرت، شکوه و هنر دوران افشاریه شناخته می‌شود. عمارت خورشید کلات که با نام‌های دیگری مانند کاخ خورشید یا نادر دژ نیز شهرت دارد، یکی از ماندگارترین آثار معماری ایران در استان خراسان رضوی است.
این بنای تاریخی بی‌همتا، در شهر کوهستانی کلات نادری قرار گرفته و جلوه‌ای از تلفیق زیبای معماری ایرانی و هندی را در خود جای داده است. در ادامه با ما همراه باشید تا به سفری در دل تاریخ، هنر و رازهای پنهان این کاخ افسانه‌ای برویم.
نگاهی به تاریخچه عمارت خورشید
در سال ۱۱۵۱ هجری قمری، پس از فتوحات پرشکوه نادرشاه افشار، ساخت کاخ خورشید به دستور او آغاز شد. نادرشاه که کلات را به‌دلیل موقعیت استراتژیکش دژی نفوذناپذیر می‌دانست، این عمارت را نه‌فقط به‌عنوان اقامتگاه، بلکه مکانی برای نگهداری گنجینه‌های جنگی‌اش مانند جواهرات کوه نور و دریای نور بنا نهاد.
با مرگ نادرشاه در سال ۱۱۶۰ هجری قمری، ساخت عمارت نیمه‌تمام باقی ماند. گفته می‌شود نادر قصد داشت این مکان را به آرامگاه خود تبدیل کند؛ شواهدی همچون کتیبه سوره نبأ در فضای داخلی گنبد نیز این موضوع را تأیید می‌کند. اما نهایتاً پیکر او در مشهد به خاک سپرده شد.
شاهکار معماری ایرانی-هندی
معماری این عمارت از چند جهت بی‌نظیر است. ساختمان سه‌طبقه‌ای آن، با پلان هشت‌ضلعی، در دل باغی سرسبز ساخته شده است. هر ضلع بنا، ورودی جداگانه‌ای دارد که به تالار مرکزی منتهی می‌شود. در مرکز عمارت، استوانه‌ای دوطبقه با نیم‌ستون‌های سنگی قرار دارد که محل اقامت نادرشاه و خانواده‌اش بوده است.
نمای بیرونی با سنگ‌های تراش‌خورده، نقوش میوه‌های استوایی و پرندگان، یادآور تأثیر هنر هندی-گورکانی است. درون بنا، نقاشی‌های دیواری، گچ‌بری‌های ظریف و طلاکاری‌هایی به سبک صفوی خودنمایی می‌کنند.
سردابه‌ای برای آرامگاه یا زندان؟
در طبقه زیرین عمارت، سردابه‌ای قرار دارد که به شکل هشت‌ضلعی ساخته شده و محیطی خنک و ساکت دارد. گمان می‌رود این سردابه برای آرامگاه نادر طراحی شده بود. بعدها، در دوران قاجار، از آن به‌عنوان زندان استفاده شد. امروزه این بخش به موزه مردم‌شناسی تبدیل شده و بازدیدکنندگان می‌توانند تصاویر و اطلاعاتی از مراحل مرمت کاخ را در آن ببینند.
سیستم آبرسانی پیشرفته و باغی ایرانی
کاخ خورشید در دل باغی ایرانی بنا شده که روزگاری با بیش از ۲۲۰ درخت چنار و ۱۵۶ فواره زینت یافته بود. تنها یکی از این فواره‌ها امروز فعال است. برای آبرسانی، نادرشاه دستور داد از رودخانه قره‌سو در فاصله ۶ کیلومتری، آب به عمارت منتقل شود. مهندسان آن زمان با حفر کانال و استفاده از تنبوشه‌های سفالی، شاهکاری از مهندسی آب را خلق کردند.
کاربری‌های متنوع در طول تاریخ
این عمارت در ابتدا اقامتگاه نادرشاه، خزانه سلطنتی و به‌احتمال زیاد آرامگاه او بود. در دوره‌های بعد، به‌ویژه در قاجاریه، به محل اقامت حاکمان محلی تبدیل شد. امروزه این بنا، کاربری گردشگری و موزه‌ای دارد و سالانه میزبان هزاران بازدیدکننده است.
وضعیت فعلی و اطلاعات بازدید
عمارت خورشید امروز به‌عنوان یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری شهرستان کلات و استان خراسان رضوی شناخته می‌شود. طبقه زیرین آن به موزه مردم‌شناسی اختصاص دارد و مجسمه‌هایی از سبک زندگی بومی مردم کلات در آن به نمایش درآمده است.
ساعات بازدید: همه‌روزه از ۸ صبح تا ۲۰ شب
بهترین زمان بازدید: فصل بهار و اوایل پاییز به دلیل آب‌وهوای مطبوع منطقه
مسیر دسترسی به عمارت خورشید
برای رسیدن به این عمارت باشکوه از مشهد، کافی است مسیر ۱۵۰ کیلومتری جاده کوهستانی مشهد به کلات را در پیش بگیرید. جاده‌ای پیچ‌درپیچ که حدود ۲.۵ ساعت زمان می‌برد. همچنین مسیرهایی از سمت درگز و سرخس نیز وجود دارد.
آدرس دقیق: خراسان رضوی، کلات نادری، خیابان امام خمینی، روبه‌روی کوچه امام خمینی ۳۸
جاذبه‌های دیدنی اطراف
بازدید از عمارت خورشید را می‌توان با گشت‌وگذار در دیگر دیدنی‌های کلات کامل کرد:
-
کتیبه نادری: سنگ‌نوشته‌ای با اشعار فارسی و ترکی
-
بند نادری: سدی تاریخی از دوره سلجوقی
-
مسجد کبود گنبد: بنایی کهن در نزدیکی عمارت
-
آبشار قره‌سو و آبشار ارتکند: جلوه‌های طبیعی دل‌نواز
سخن پایانی
عمارت خورشید، بنایی است که در هر زاویه‌اش می‌توان ردپای تاریخ، هنر و اقتدار را مشاهده کرد. تلفیقی از فرهنگ ایرانی و هندی، در دل کوهستان‌های خراسان رضوی، که بازدید از آن فرصتی است بی‌تکرار برای عاشقان تاریخ و معماری.
۰ نظر