سید محمد محیط طباطبایی؛ مورخ روشن‌نگر در برج طغرل شهرری
در دل بافت تاریخی و معنوی شهرری در استان تهران، جایی در جوار برج طغرل و آرامگاه ابن بابویه، آرامگاه یکی از بزرگ‌ترین ادیبان و پژوهشگران معاصر ایران قرار دارد؛ سید محمد محیط طباطبایی. مردی که زندگی‌اش با قلم، تاریخ و فرهنگ ایران گره خورده و آثارش هنوز در لابه‌لای مقالات و خطابه‌ها زنده است.
او روز سه‌شنبه، ۲۷ مرداد ۱۳۷۰، در آستانه ۹۰ سالگی در تهران درگذشت و طبق وصیت، در کنار همان بنای تاریخی‌ای که خود درباره آن تحقیق کرده بود، به خاک سپرده شد. وی معتقد بود برج طغرل نه آرامگاه سلطان سلجوقی، بلکه متعلق به ابراهیم الخواص، عارف نامدار قرن سوم هجری است.
از زواره تا تهران؛ مسیری از مکتب‌خانه تا فرهنگستان
سید محمد محیط طباطبایی در ۲۶ خرداد ۱۲۸۱ در شهر زواره از توابع شمال شرقی استان اصفهان دیده به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی را در مکتب‌خانه و سپس در مدرسه کاسه‌گران اصفهان آغاز کرد و زبان فرانسوی را نیز آموخت. بعدتر با بازگشت به زواره، نزد مرحوم اسدالله کاوه‌زاده زبان انگلیسی فرا گرفت و در اداره مدرسه نوبنیاد زواره مشارکت داشت.
در سال ۱۳۰۲ به تهران مهاجرت کرد و از مدرسه دارالفنون دیپلم ادبی گرفت و وارد مدرسه حقوق شد. این آغاز راهی بود که او را به پژوهشگر برجسته تاریخ و فرهنگ ایران بدل کرد.
خوزستان، دارالفنون و روزنامه‌ها؛ آغاز تدریس و نوشتن
پس از فارغ‌التحصیلی، به استخدام وزارت معارف درآمد و برای تدریس به خوزستان اعزام شد. بعد از سه سال خدمت، به تهران بازگشت و در دارالفنون، دانشکده افسری و دبیرستان‌های معرفت و شرف، به تدریس تاریخ و جغرافیا پرداخت. هم‌زمان، از سال ۱۳۰۶، مقاله‌هایی در روزنامه‌های شفق سرخ و ایران منتشر کرد.
سلسله مقالاتش درباره محمد زکریای رازی و اعزام محصل به اروپا، او را به‌عنوان پژوهشگری دقیق در جامعه علمی ایران مطرح کرد.
پژوهش، سیاست و فرهنگ؛ از کنگره فردوسی تا رادیو
در سال ۱۳۱۳ با ایراد خطابه‌ای با عنوان «عقیده دینی فردوسی» در کنگره هزاره فردوسی، در جمع اندیشمندان ایرانی و خارجی درخشید. بعدها نیز با مدیریت مجله «محیط»، عضویت در وزارت فرهنگ، و ارائه بیش از ۲۵۰۰ مقاله و ۶۰۰ خطابه، نقش پررنگی در توسعه مطالعات فرهنگی و تاریخی ایران داشت.
او همچنین بین سال‌های ۱۳۲۷ تا ۱۳۳۴ به‌عنوان مستشار فرهنگی ایران در دهلی و بعدها رایزن فرهنگی در عراق، سوریه و لبنان فعالیت کرد. در سال ۱۳۳۷ بازنشسته شد و از همان سال، با برنامه معروف مرزهای دانش در رادیو ایران، در قالب گفتارهای فرهنگی و تاریخی، مخاطبان زیادی را به خود جذب کرد.
نپذیرفتن دعوت دانشگاه تهران
روحیه آزاداندیش و بدیعه‌یاب محیط طباطبایی باعث می‌شد با برخی از ادبای زمانه‌اش چون ملک‌الشعرا بهار، عباس اقبال و سعید نفیسی اختلاف نظرهایی داشته باشد. شاید همین استقلال فکری بود که موجب شد در بیشتر عمر خود از فضای رسمی دانشگاه فاصله بگیرد. دعوت دانشگاه تهران در اواخر دهه ۴۰ را دیرهنگام دانست و نپذیرفت.
برجسته‌ترین آثار استاد محیط طباطبایی
برخی از مهم‌ترین آثار منتشرشده او عبارت‌اند از:
-
تحلیل مطبوعات ایران
-
مجموعه مقالات درباره سید جمال‌الدین اسدآبادی
-
مقالات در مورد فردوسی، گلستان سعدی، دیوان حافظ و خیام
-
دیوان اشعار
-
طاهرا یا طاهره (در شعر منسوب به قرةالعین)
-
برهان قاطع
-
و مجموعه‌ای درباره میرزا ملکم‌خان که جلد اول آن منتشر شد، اما ادامه آن به دلایل نامعلوم متوقف ماند.
آرامگاه در دل تاریخ؛ برج طغرل شهرری
اکنون پیکر این اندیشمند بزرگ در کنار یکی از نمادهای کهن ری، برج طغرل، آرام گرفته است. جایی که خود سال‌ها درباره هویت تاریخی آن تحقیق کرده بود. آرامگاهی در میان فضای معنوی، باستانی و فرهنگی جنوب تهران.
📍 آدرس دقیق: تهران، شهرری، خیابان ابن‌بابویه، ضلع شرقی آرامگاه ابن بابویه، برج طغرل
نتیجه‌گیری
سید محمد محیط طباطبایی نه‌فقط یک نویسنده و معلم، بلکه وجدان بیدار فرهنگ و تاریخ ایران در قرن معاصر بود. میراث علمی او، همچون مقبره‌اش در دل برج طغرل، تا همیشه در خاطر اهل اندیشه باقی خواهد ماند.
۰ نظر