قلعه‌ای بر بام تاریخ؛ فلک‌الافلاک خرم‌آباد
در قلب شهر زیبای خرم‌آباد و بر فراز تپه‌ای باستانی، بنایی سربرافراشته و سرفراز، ناظر گذر قرن‌ها و دوران‌هاست؛ قلعه فلک‌الافلاک، میراثی از دل تاریخ لرستان، که همچون نگینی درخشان، شکوه و عظمت گذشته را در دل خود حفظ کرده است.
این دژ سترگ که گاه آن را «سپهر سپهران» نامیده‌اند، از سمت شرق و جنوب شرقی با صدای دلنشین رودخانه خرم‌رود هم‌سخن است و از سوی غرب و شمال، خیابان‌های امام خمینی و فلک‌الافلاک آن را در آغوش گرفته‌اند. قدمت ساخت این قلعه به روزگاران دور بازمی‌گردد؛ به دوران شاپور اول ساسانی در قرن سوم میلادی، زمانی که شهر باستانی شاپورخواست بر این سرزمین حکم می‌راند. با گذشت زمان و ویرانی شاپورخواست، خرم‌آباد امروزی در سده هفتم هجری به جای آن برپا شد.
شکوه معماری در دل سنگ
فلک‌الافلاک با وسعتی حدود ۵۳۰۰ مترمربع، معماری‌ای بی‌نظیر و مقاوم دارد. هشت برج استوار، دو صحن وسیع و سیصد جان‌پناه دفاعی، دژ را به قلعه‌ای تسخیرناپذیر بدل کرده‌اند. بلندترین دیوار آن تا نوک تپه به ۲۳ متر می‌رسد و مصالح سنتی مانند سنگ، خشت، آجر و ملات گچ و آهک، شکوهی اصیل به آن بخشیده‌اند. ورودی قلعه در بخش شمالی و درون برج جنوب غربی قرار دارد و بازدیدکننده را پس از عبور از راهرویی تاریک و سنگی، به حیاطی باز با چاهی ۴۰ متری هدایت می‌کند؛ چاهی که هنوز نیز آب دارد.
قلعه‌ای بر بلندای افلاک
این قلعه نه‌تنها از نظر نظامی و معماری برجسته است، بلکه موقعیتی استراتژیک دارد. با دیدی کامل به دره تاریخی خرم‌آباد، و نزدیکی به آثار ارزشمندی چون سنگ‌نوشته خرم‌آباد، پل شکسته، گرداب سنگی و غارهای باستانی، پیوندی عمیق با تاریخ لرستان برقرار کرده است.
چرا “فلک‌الافلاک”؟
در گذر زمان، این دژ با نام‌هایی همچون “دژ شاپورخواست”، “سابرخاست” و “دزبر” خوانده می‌شد، اما در دوران قاجاریه نامی آسمانی یافت؛ “فلک‌الافلاک”؛ شاید به دلیل شباهت تعداد برج‌ها به دوازده برج فلکی، یا شاید اشاره‌ای به تسخیرناپذیری و عظمت آن. زمانی، بارویی دوازده‌برجی اطراف قلعه وجود داشت که امروزه بقایای آن تنها در شمال غربی دژ باقی مانده‌اند.
قلعه‌ای برای پادشاهان و زندانیان
در طی قرن‌ها، قلعه فلک‌الافلاک بارها تغییر کاربری داده است؛ از خزانه سلطنتی آل‌بویه و مقر حکومت حسنویه در قرن چهارم هجری، تا مرکز حکمرانی اتابکان لر کوچک، والیان صفوی و قاجاری لرستان. در دوران پهلوی نیز این قلعه ابتدا پادگان نظامی و سپس زندانی سیاسی شد.
موزه‌ای در دل دژ
امروزه قلعه فلک‌الافلاک نه‌تنها نمادی از تاریخ کهن است، بلکه خانه‌ی موزه‌ای دیدنی‌ست. در تالار مردم‌شناسی، زندگی سنتی مردمان لرستان با ماکت‌ها، تصاویر و اشیای بومی به نمایش درآمده است. از سنگ‌قبرهایی با حجاری‌های منحصر به فرد گرفته تا ابزارها و آثار روزمره، بازدیدکننده را به دل تاریخ محلی می‌برد. در بخش باستان‌شناسی نیز مجموعه‌ای ارزشمند از اشیای مفرغی، سفالی و سنگی کهن، بازگوکننده تمدن دیرینه این دیار است؛ آثاری که طی سال‌ها از حفاری‌ها یا قاچاقچیان فرهنگی بازیابی شده‌اند.
مسیر دسترسی
اگر می‌خواهید به این بنای باشکوه سر بزنید، کافی‌ست خود را به خرم‌آباد، خیابان امام (ره) و محله دوازده‌برجی برسانید؛ آن‌جا، در بالای تپه‌ای بلند، قلعه‌ای نشسته که داستان قرن‌ها را در دل خود دارد.
۰ نظر