کویر مسیله؛ تلاقی کویر، جنگل و تاریخ در مرز استان قم و اصفهان
در قلب ایران، جایی میان دو استان بزرگ قم و اصفهان، پهنه‌ای شگفت‌انگیز از طبیعت قرار گرفته که به‌درستی می‌توان آن را کویر جنگلی ایران نامید؛ کویر مسیله، با وسعتی بیش از ده‌هزار هکتار، یکی از خاص‌ترین و کم‌نظیرترین زیست‌بوم‌های ایران است که تضاد چشم‌نوازی از کویر، پوشش گیاهی، حیات وحش و آثار تاریخی را در خود جای داده است.
این کویر که در ارتفاعی حدود ۸۰۰ متر از سطح دریا قرار دارد، به‌دلیل شیب ملایم اراضی اطراف، یکی از نقاط مهم پستی در منطقه محسوب می‌شود و مصب دو رودخانه مهم ایران یعنی رودخانه قمرود (اناربار) و قره‌چای است. همین ویژگی باعث شده تا در زمان‌هایی، دریاچه‌ها و آبگیرهایی در دل کویر شکل بگیرند و زیستگاه ارزشمندی برای پرندگان مهاجر فراهم آورند.
چهره‌ای دیگر از کویر: جنگل‌های گز و تاغ
بر خلاف تصور همیشگی از کویر، کویر مسیله با پوششی از درختان گز و تاغ، به‌عنوان یکی از نمونه‌های نادر کویرهای جنگلی ایران شناخته می‌شود. این پوشش گیاهی خاص، نه‌تنها نقش مؤثری در تثبیت شن‌ها دارد، بلکه زیبایی بصری چشمگیری به منطقه می‌بخشد.
گذشته‌ای پُر از رونق؛ چراگاه شاهی و تولید غلات
در حدود پنجاه سال پیش، این دشت یکی از بهترین مراتع استپی در مرکز ایران بود. چراگاه اسب‌های دولتی، گله‌های بزرگ گوسفند و شتر، و مزارعی وسیع از گندم و جو، چهره‌ای سرسبز و پررونق به این منطقه بخشیده بودند. اما با تغییرات اقلیمی و فرسایش منابع طبیعی، چهره امروز کویر تا حدودی دگرگون شده، اگرچه پتانسیل بالای آن همچنان حفظ شده است.
زیستگاه گونه‌های نادر و پرندگان مهاجر
کویر مسیله از دیرباز زیستگاه گونه‌های جانوری چون آهو، جبیر، گورخر ایرانی و گورخر آسیایی بوده است؛ گرچه به‌دلیل شکار بی‌رویه و تخریب زیستگاه، جمعیت آن‌ها به‌شدت کاهش یافته است. با این حال، هنوز هم قابلیت احیای حیات‌وحش در این منطقه وجود دارد. در فصل پاییز و زمستان، پرندگان مهاجر همچون هوبره، غاز، اردک، فلامینگو، باز شکاری، باقرقره و انواع مرغابی وحشی در آبگیرهای دشت دیده می‌شوند.
کاروان‌سراها و راه‌های تاریخی؛ سفر در دل تاریخ ایران
مسیرهای باستانی که کویر مسیله را در بر می‌گیرند، بخش مهمی از تاریخ راه‌های ایران را در خود جای داده‌اند. راه‌های قدیمی این منطقه، از دوره‌های ساسانی، صفوی و قاجار به یادگار مانده‌اند و در امتداد آن‌ها، کاروان‌سراهایی همچون:
-
کاروان‌سرای پل دلاک
-
کاروان‌سرای حوض
-
کاروان‌سرای دیر
وجود دارند که هرکدام داستان‌هایی ناگفته از کاروان‌های عبوری، تجار و مسافران گذشته را در دل خود پنهان کرده‌اند. پل دلاک با ۱۶ دهنه، بنایی صفوی است که برای برقراری ارتباط بین قم و مشهد ساخته شده بود. کاروان‌سرای دیر نیز بر پایه‌های بنای قدیمی‌ای به نام دیر گچین یا دیرالجص بنا شده است.
در شمال کویر، مسیر سنگ‌فرشی باستانی به عرض ۶ تا ۱۰ متر، نشانه‌ای از راه‌های ارتباطی بین اصفهان و سواحل دریای مازندران در دوره صفوی یا اوایل قاجار است. این مسیرها، که از ورامین، گرمسار، باقرآباد و چال سلطان عبور می‌کردند، ستون فقرات ارتباطی و تجاری این بخش از ایران بودند.
📍 موقعیت جغرافیایی:
مرز استان‌های قم و اصفهان، در جنوب شرقی دشت‌های قمرود و قره‌چای
۰ نظر