در دل روستای ورجوی، در فاصله‌ای نه‌چندان دور از شهر تاریخی مراغه، گنجینه‌ای اسرارآمیز زیر خاک آرمیده که هنوز هم بسیاری از ابعاد آن ناشناخته مانده‌اند؛ نیایشگاه مهری مراغه، اثری به‌جامانده از آیین مهرپرستی و تمدنی کهن که امروز به‌عنوان یکی از ارزشمندترین میراث‌های فرهنگی آذربایجان شرقی شناخته می‌شود.
وقتی پا به روستای ورجوی می‌گذارید، در قسمت‌هایی از آن، گورستانی باستانی دیده می‌شود که سنگ‌قبرهایش، روایت‌گر قرن‌ها تاریخند. بر فراز برخی قبرها، صندوق‌های سنگی منقوش و مجسمه‌های قوچ سنگی قرار دارد. بر برخی از این سنگ‌ها نقش‌هایی از شمشیر، تیر و کمان، سپر و گرز حک شده که گویی روح جنگاوری اقوام ساکن این دیار در سده‌های هشتم تا یازدهم هجری را به تصویر می‌کشد. یکی از شاخص‌ترین نمونه‌ها، سنگ‌قبر زمان‌بیگ، فرزند کدخدا میرزا بیگ است که در سال ۱۰۸۵ هجری قمری از دنیا رفته است.
از مهرابه تا محراب؛ تحول یک معبد باستانی
معبد مهر یا نیایشگاه مهری مراغه که در سال ۱۳۵۶ با شماره ثبت ۱۵۵۶ در فهرست آثار ملی ایران جای گرفت، مکانی است که قدمت آن به دوره اشکانیان بازمی‌گردد. این بنا در گذشته محل نیایش پیروان آیین مهر (میتراییسم) بوده و به‌مرور زمان با گسترش اسلام، رنگ و بوی اسلامی گرفته است.
ساختار زیرزمینی این معبد که با حجاری در دل سنگ به‌وجود آمده، دارای راهروهای شیب‌دار، تالار مرکزی، ستون‌های سنگی هشت‌ضلعی و فضاهایی با قوس‌های اسلامی است. از سوی دیگر، وجود کتیبه‌ای از قرآن کریم در بخش شرقی بنا که با خط ثلث تراشیده شده، نشان می‌دهد که معبد در دوره ایلخانی تغییر کاربری یافته و به محل عبادت مسلمانان بدل شده است.
محراب یا مهرابه؛ نقطه اتصال نور و نیایش
در میتراییسم، به محل نیایش، مهرابه گفته می‌شد؛ جایی که نور خورشید هنگام طلوع یا غروب بر سنگ‌آبه مرکزی می‌تابید و زمان نیایش فرا می‌رسید. بعدها همین واژه به شکل «محراب» وارد ادبیات دینی اسلام شد. در معبد مهری مراغه نیز چنین فضایی دیده می‌شود که نشانه‌هایی از گذار از آیین مهر به باورهای اسلامی در آن مشهود است.
معماری شگفت‌انگیز در دل سنگ
این معبد در دل سنگ شیست تراشیده شده و دهانه‌ای به عرض ۵٫۴ متر دارد. راهروی ورودی آن با شیب ملایم و پلکانی به تالار اصلی منتهی می‌شود. داخل تالار، ستون هشت‌ضلعی مرکزی، فضا را به چهار بخش تقسیم کرده و طاقچه‌هایی در سه ضلع آن دیده می‌شود. فضای مدور، اتاقک‌های کوچک، نورگیرها و قوس‌های اسلامی در معماری داخلی، تلفیقی از هنر ایرانی، اشکانی و اسلامی را پیش چشم بازدیدکنندگان می‌گذارد.
محرومی از مهر؛ وضعیت اسف‌بار معبد
با وجود این ارزش‌های تاریخی، نیایشگاه مهری مراغه این روزها حال خوشی ندارد. تخریب‌های ناشی از ساخت‌وساز، نفوذ آب‌های سطحی، انباشت زباله و مرمت‌های غیر اصولی، چهره‌ای مخروبه از این مکان برجای گذاشته‌اند. در حالی که این معبد باید در فهرست مقاصد گردشگری برجسته استان آذربایجان شرقی بدرخشد، اما امروز بیشتر محل عزاداری‌های محرم و نذری‌پزی است تا مرکز تاریخی و فرهنگی.
گورستان عصر آهن؛ گنجی زیر خاک
بر فراز این معبد باستانی، گورستانی وجود دارد که گفته می‌شود قدمت آن به عصر آهن می‌رسد. سنگ‌قبرهایی با نقوش نمادین همچون گرز و کمان مربوط به قرن نهم و دهم هجری، مجسمه‌هایی از قوچ‌های سنگی مرتبط با قوم «قره قویونلو» و سنگ‌هایی با خطوط ناشناخته که به هیچ‌یک از خطوط اسلامی شبیه نیستند، این گورستان را به موزه‌ای در فضای باز تبدیل کرده‌اند.
جاهای دیدنی اطراف معبد
در نزدیکی معبد مهر، درختی کهنسال از نوع نارون در کنار نهر آبی زلال خودنمایی می‌کند که با زیبایی‌اش بر جاذبه‌های منطقه می‌افزاید. در جنوب این درخت نیز، امامزاده معصوم مراغه‌ای قرار دارد که بر اساس شواهد، در بخش داخلی معبد نیز مدفون شده و هنوز هم مردم محلی برای حاجت به آنجا می‌آیند.
مسیر دسترسی
برای دیدن این معبد تاریخی، کافی‌ست به ۶ کیلومتری جنوب شرقی مراغه در روستای ورجوی از توابع استان آذربایجان شرقی بروید. مسیر آسفالته است و با خودرو شخصی یا تاکسی روستایی می‌توان به‌راحتی به محل رسید.
۰ نظر