در دل دشت‌های گرم و وسیع استان خوزستان، محوطه‌ای باستانی آرام گرفته که قدمتش به بیش از سه هزار سال پیش بازمی‌گردد؛ محوطه تاریخی چغازنبیل، یادگاری از شکوه تمدن ایلامی، در فاصله ۳۵ کیلومتری جنوب‌شرقی شهر باستانی شوش قرار دارد. این مجموعه تاریخی که در قرن سیزدهم پیش از میلاد توسط پادشاه ایلامی «اونتاش نپیریشا» بنیان نهاده شد، یکی از نخستین سایت‌هایی بود که در سال ۱۹۷۹ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت گردید.
چغازنبیل، که در زبان محلی به معنای “تپه‌ای با شکل زنبیل واژگون” است، در ابتدا «دور اونتاش» نام داشت؛ شهری مقدس با مرکزیت یک معبد عظیم به نام زیگورات چغازنبیل که برای پرستش خدایان ایلامی، به‌ویژه «اینشوشیناک» و «نپیریشا»، ساخته شده بود.
دوراونتاش؛ شهر مقدس ایلامیان
«دور اونتاش» که معنای آن “دژ اونتاش” است، با معماری پیچیده و لایه‌لایه‌ای از دیوارهای حفاظتی، مجموعه‌ای از معابد، کاخ‌ها و آرامگاه‌ها را در خود جای داده بود. این شهر، به‌نوعی بازتاب نگاه مذهبی و معماری پیشرفته ایلامیان در دوران خود بود. مرکز این شهر را معبد عظیم زیگورات تشکیل می‌داد که هنوز دو طبقه از آن پابرجاست و جزو بزرگ‌ترین و سالم‌ترین زیگورات‌های شناخته‌شده در جهان به شمار می‌رود.
ساختار معماری چغازنبیل؛ سه لایه حصار برای محافظت
محوطه تاریخی چغازنبیل شامل سه حصار متحدالمرکز است:
-
حصار اول یا تمنوس که شامل معبد اصلی، معابد جانبی و نیایشگاه‌ها است. این حصار ۶ دروازه دارد.
-
حصار دوم که حصار اول را در بر می‌گیرد و ساختارهای مرتبط با نیایشگاه‌ها در آن قرار دارند.
-
حصار سوم که کل شهر دور اونتاش را محصور می‌کرده و نشان‌دهنده محدوده شهری در آن دوران است.
هر یک از این دیوارها، با خشت و گل ساخته شده‌اند و برای دفع آب‌های سطحی، ناودان‌هایی در فواصل منظم در دیوارها تعبیه شده‌اند.
مهم‌ترین سازه‌ها و دروازه‌های چغازنبیل
در میان انبوه سازه‌های مذهبی و شهری، موارد زیر اهمیت بیشتری دارند:
-
زیگورات چغازنبیل: معبد مرکزی شهر با طراحی مطبق، که به دو خدای اصلی ایلامی تقدیم شده است.
-
معبد اینشوشیناک: با معماری خاص و دروازه‌ای مزین به آجرنوشته‌ها و کلون‌های سنگی.
-
دروازه ارابه‌ها: دارای سنگ‌فرش‌هایی با اثر چرخ ارابه، محل عبور حیوانات قربانی.
-
دروازه بزرگ و دروازه شمال شرقی: دو ورودی باشکوه برای تردد شاه و بزرگان درباری.
بقایای معماری و رازهای ناتمام
در بخش‌هایی از چغازنبیل، هزاران خشت و آجر استفاده‌نشده به چشم می‌خورند. این شواهد نشان می‌دهند که پروژه ساخت چغازنبیل در پی حمله آشوریان ناتمام مانده است. در زاویه‌های شمالی و جنوبی، ساخت‌وسازهایی نیمه‌کاره، چاه‌هایی با آب غیر شرب، و مسیرهایی با کفسازی ناقص دیده می‌شوند.
همچنین در ضلع جنوب شرقی، کاخ‌هایی وجود دارد که به خانواده سلطنتی ایلامی اختصاص داشتند. از جمله آن‌ها می‌توان به کاخ آرامگاه‌ها با پنج مقبره زیرزمینی اشاره کرد که گفته می‌شود محل دفن شاهزادگان ایلامی بوده‌اند.
چگونگی دسترسی به چغازنبیل
برای بازدید از محوطه تاریخی چغازنبیل، کافی است از شهر شوش در استان خوزستان به سمت جنوب‌شرقی حرکت کنید. مسیرهای آسفالت‌شده و تابلوهای راهنما، گردشگران را به‌راحتی به سمت این اثر جهانی هدایت می‌کنند. بهترین زمان برای بازدید، فصل پاییز و زمستان است که آب‌وهوای منطقه معتدل‌تر می‌شود.
چرا باید چغازنبیل را دید؟
محوطه تاریخی چغازنبیل، فقط یک بنای باستانی نیست؛ بلکه دریچه‌ای است به سوی تمدنی که هزاران سال پیش در قلب فلات ایران شکوفا شد. معماری خاص، سیستم دفاعی پیچیده، تنوع مذهبی، و عناصر فرهنگی غنی، همه و همه باعث شده‌اند چغازنبیل به یکی از مهم‌ترین نمادهای تاریخ ایران تبدیل شود.
۰ نظر